Հարցազրույց Վազգեն Սարգսյանի եղբոր՝ ԱրմենՍարգսյանի հետ:/Մաս 1-ին/
–Գիտեմ, որ այս օրերին ինչքան շատ հրավերներ,հետաքրքրություն .Վազգեն Սարգսյան -60:Ի՞նչ օր է ձեզ համար:
-Ճիշտն ասած,ամենաշատը հպարտության,հպարտանում եմ՝ այն դարաշրջանը ,որ ապրել է Վազգեն Սարգսյանը,ես իր հետ ապրել եմ և որպես եղբայր, և որպես զինվոր, իսկ այս օրերին մի տեսակ ,ռուսերեն լավ բառ կա՝նոստալգիայի մեջ եմ,որովհետև շատ –շատ կարոտում ենք:
-Հասցրեցիք իրեն ճանաչել,փա՞կ մարդ էր,բա՞ց մարդ էր:
-Հասարակության մեծ շերտերը Վազգեն Սարգսյան մարդուն չեն ճանաչում,ինքը միշտ իրեն բնութագրել է,և այդպես էլ ճանաչում են՝քրտնած,ջղայնացած,ձեռքը սեղանին խփելով, պահանջկոտ,խիստ:Մեծ մասը այդպիսին գիտեն Վազգենին,իսկ ներքին ,նեղ ,փոքրիկ իր շրջապատը,ովքեր անմիջապես ոչ որպես Պաշտպանության նախարար կամ զինվորական,այլ մարդ գրող,հրապարակոս ,կինոմոտոգրաֆիստների անդամ Վազգեն Սարգսյան,դպրոցական ,նկարիչ,ֆուտբոլիստ ,մի ուրիշ տեսակի մարդ էր:Տարբեր մարդիկ էին:Մի բան նույնն էր. Վազգենի այս տեսակների մեջ կար արդարամտություն,նա շատ արդարամիտ մարդ էր,կար չպարտվելու ունակություն,և իր խոսքի տեր մարդ էր և մինչև վերջ պայքարող,նրա ասած խոսքը գործ էր:
-Ասում են վերջին շրջանում տխուր էր:Հնարավո՞ր է ինչ-որ կանխազգացում ուներ,թե՞ իրենից հետո են հորինել,ասել,որ իսկապես զգում էր:
– Ես կարծեմ էլի ձեզ հետ անդրադարձել եմ այս հարցին,Վազգենը շատ մտահոգված եկավ ԱՄՆ-ից:Վերադառնալուց հետո,նա շատ մտահոգ էր:Երբ առաջին անգամ պաշտոնական այցով մեկնեց ԱՄՆ,նրան ընդունեց Ալբերտ Գոռը,ուղեկցում էին Արմեն Սարգսյանը՝ներկայիս նախագահը,Արմեն Դարբինյանը և կարծեմ Տիգրան Սարգսյանը:Այդ հանդիպումներից հետ,երբ եկավ մտահոգ էր,չգիտեմ այնտեղ ինչի մասին էին խոսել,ինչ փակագծեր էին բացվել, ինչեր էին իմացել երկիրը ղեկավարողները նախկինի,ներկայի,և ապագայի մասին:
-Ինքը կարծեմ ինչ-որ գումարների մասին էլ հրապարակային հայտարարեց,որ հետ կբերենք ,իմացել էր ,որ ինչ-որ տեղերում ինչ–որ բան կա:
-Ես տեղյակ չեմ,չեմ կարող որևէ փաստ ասել,կողքից խոսակցություններ կան,բայց քանի որ լիարժեք տեղյակ չեմ ,իրավունք չեմ վերապահում այդ մասին խոսելու:Գումարներ հավաքելու մասին ասեմ,որ ինքը վարչապետ ժամանակ,այն գումարները,որոնք տրամադրված էին Հայաստանի ամբողջ տարածքում ցիրուցան եղած վարկերի տեսքով,տարբեր ատկատների տեսքով, հավաքեց :Բոլորին ասաց,որ գումարները կբերեք:
-Կարծեմ ասել էր՝եղբորիցս կսկսեմ:
-Առաջինը ինձանից սկսեց:Վարչապետ ժամանակ շատ խիստ,ձեռքը խփեց սեղանին,ավելի ճիշտ սեղանն էր ուզում պոկել,բայց լավ էր այդ սեղանը բետոնի մեջ էր՝Խոսրովի անտառի իմ ամառանոցում:Վարկ էի վերցրել,ժամանակին ինձ տվել էր Արմեն Դարբինյանը,որը օգտագործել էի Արարատի պահածոների գործարանում մթերումներ կազմակերպելու համար:Վճարումների կեսը կար, վճարել էի մայր գումարները՝տոկոսներով և դեկտեմբերի 31-ին պետք է լրիվ մարեի:Կարգադրեց,որ ես վայրկենական պետք է մուծեմ,ասաց՝ձեր նմանները այսօր իրենց փողը տակները դրած պետության փողերն են վերցնում,օգտագործում:Ասացի այդ գումարը այս պահին չունեմ Վազգեն,ասաց չունես առավոտյան քեզ կկալանավորենք ,խելքդ գլուխդ հավաքի:Ասացի պարոն վարչապետ ,զեկուցում եմ ձեզ,որ ես առավոտյան գումար չունեմ, այդ պահն էր ուզում սեղանը շուռ տալ,բայց բետոնի մեջ էր,վեր կացանք գնացինք:
-Շատ մարդ էր նստա՞ծ:
-Մի քանի նախարարներ,մի քանի գործարարներ,ու էլի մարդիկ:Հետագայում հասկացա,որ կուժ քեզ եմ ասում,կուլա դու լսիր:
-Տարա՞ք առավոտյան:
-Իհարկե տարա:Ընկերներս օգնեցին,այդ պահին գրպանումս չկար:350 000 դոլար վարկ էր,որից 150 000 –ը վճարել էի,200000 –ը մնացել էր,պատրաստի արտադրանք կար՝տոմատ,պահածոներ,պայմանագրերը կար,վաճառելու ,մուծելու էինք:Դրա առավելությունը այն էր,որ ցածր տոկոսով էր:Ժողովրդի գումարները վճարված էին,ամենը պատրաստ էր,խնդիր չկար:Առավոտյան զանգեցի ընկերներիս,որոնք օգնեցին,ես մարեցի,այդտեղից գնաց աժիոտաժը,որ եթե իր եղբորն է կախում,մեզ կկախի,ու այդ պահից սկսվեց…բյուջեն լցվեց:
-Այսինքն ամեն ինչ լու՞րջ էր:
-Շատ լուրջ էր,ինքը հետո բացատրեց:Դա այն է,որ թանգարանում կա:Մայրս ասաց՝Վազգեն լավ դրա ժամանակը չի,ինքը թողեց տանից գնաց: Կատաղած դուրս եկավ,ասաց՝սրա ձեռքի հացը չի ուտվի:Հետո ,որ թանգարանում գրված է՝ կներեք պապային և մամային,երեկ ավելորդ բորբոքվեցի, էլ չի կրկնվի:Դա այդ օրվա իր բորբոքման արդյունքն է:
– Այսինքն կառավարության նիստի ժամանակ ասաց,հետո էլ եկավ տանն ասաց,որ այսպես պետք է լինի:
-Չէ , բյուջե էր գրում այդ ժամանակ,բյուջեն գրելուց հետո մի քանի նախարարների և գործարարների հետ եկել էր ,նստած էին իրար հետ,հարց էին քննարկում,հետո պետք է հաց ուտեին և գնային: Հետո հետ եկավ,տղայիս՝Կառլենին վերցրեց,մեզ էլ իբր շան տեղ չդրեց,Կառլենի հետ գնաց:
-Հաց կերա՞վ,թե՞ չէ:
-Չէ,կիսաուտել գնաց:Իր համար փոքրիկ խուց ուներ,որը հետագայում դարձավ կռվող տղաների հանդիպման վայր:աԱնտեղ ինքը ստեղծել էր իր կոլորիտը:Դա ստեղծել էր 1983-ից հետո,երբ Գրողների միության անդամ էր և գրող-հրապարակախոս:Գնում էր այդ խցում իր մուսաներին էր կանչում,գրում:
-Հիշո՞ւմ եք,այդ որոշումը հեշտ էր իրեն տրվում,թե …Շատ անգամ բարդ որոշում կայացնելու առաջ է կանգնած եղել:Դա կլինի Վանո Սիրադեղյանը,Լևոն Տեր-Պետրոսյանը,մարդիկ ճանապարհ են գնացել,Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ունի բոլորովին այլ մոտեցում ,պետք է որոշում կայացնել:–
-Ինքը ծանր է տարել ,այն պահը,երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյան-Վազգեն Սարգսյան որոշման պահը եկել էր: Այդ ,որ ասում եք տխուր է եղել,մտահոգ,բայց որոշումը կայացվել է:Նա ընտանիքի անդամների հետ այդ հարցով չի կիսվել: Եթե ինչ-որ ժամանակ մորս հետ կիսվել է,մայրս էլ երբևէ մեզ չի ասել, ես չգիտեմ շատ բաներ կան,որ նրա հետ է կիսվել ,խորհրդակցել:Մայրս էլ կարող էր գաղտի պահել,հետն էլ տարավ:
-Բայց իրականում կար՞ այդ գաղափարական հակասությունը:
-Ինքը շատ նրբանկատ մարդ էր,շատ նուրբ հոգի ուներ:Այդ տարիքի վարչապետ մարդը ,երբ իր ծնողների,եղբոր վրա բարձրաձայն խոսում է ,հաջորդ պահին ինքը իր ծնողներից նամակով ներողություն է խնդրում,մարդը պետք է նուրբ հոգի ունենա,զգայական մարդ լինի:Այդ տեսակ մարդը ոնց կարող էր լինել նենգ կամ չարախինդ.շատ ծանր էր տանում դեպքերը,եթե իր ընկերների մեջ լինում էին տարաձայնություններ և դրանք ավարտվում էին բաժանմամբ:
-Ի դեպ ,Ռոբերտ Քոչարյանը իր գրքի մեջ հենց դրա մասին էլ գրել էր,որ շատ ծանր տրվեց այդ որոշումը Վազգեն Սարգսյանին,երբ հստակ էր Ղարաբաղի ,տարածքների հարցը,դե իրենց մեջ ընկերություն կար,մտերմություն կար և մարդկայնորեն շատ ծանր էր տանում,պետք է որոշում կայացնեին,և Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ասեին, եթե այս որոշմանն ես գնում,ուրեմն պետք է հեռանաս:
-Չգիտեմ հեռանալու պահը ինչպես է եղել,ինչ են ասել,բայց որոշում կայացնելու առումով վստահ հասկանում եմ և ժամանաակհատվածում Վազգենին տեսնելով,զգում էին ,որ Վազգենը անտրամադիր է և Վազգենի հետ ինչ-որ բան կատարվում է,որովհետև շատ դժվար էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ այդ ամբողջ ճանապարհը անցնելը,ստեղծել միասին բանակ,չեմ ասում որ Վազգեն Սարգսյանը մենակ էր ստեղծել բանակ:Բանակը ստեղծվել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք և այդ բանակը որպես հաղթող նախագահ համարում եմ նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանինը: Այդ հարցը քննարկաման դնել,այդ բաժանման խնդիր կա,Վազգենի համար շատ դժվար է եղել:
-Մարտի 1-ի հետ կապված բավականին մեծ ուշադրություն կա. անձնական հարցն է ավելի շատ դարձել այսօրվա վարչապետի համար,նույն կերպ կանդրադառնա՞ն հոկտեմբերի 27-ին,տեսակետ կա,որ այդ էջերը ողբերգական էջեր են և երկիրը պետք է ինչ-որ իմաստով առաջ գնա:Հետաքրքիր է ձեր կարծիքը:
-Իմ պատկերացամբ, երկիրը առաջ կշարժվի ,երբ ամենակարևոր խնդիրը՝ղարաբաղյան հարցը կլուծվի:Ամենառաջնակարգը ,որ երկիրը տեղից շարժվի և կարողանա առաջ գնալ,Ղարաբաղի հարցն է,այդ ժամանակ հստակ վերելք կապրենք :Ժողովրդի մեջ կա նստվածք,գաղջ մտածելակերպ,դա կա բոլորիս մեջ,մեկս մեկին վստահելու,կասկածելու:Պետք է դա էլ անջատվի:Շատերը պետք է հասկանան ՝ի վերջո մեղավորները պետք է դատապարտվեն,արդար քննություն պետք է լինի:Քանի իմ մեջ հավատը չկա երկրի ,պետության , պետականության ,ղեկավարության նկատմամբ,որը ցանկություն չի հայտնել ժամանակին բացահայտել Մարտի 1- և հոկտեմբերի 27,ես լիարժեք քաղաքացի,նվիրում չեմ ունենա առ իմ երկիր,հայրենիք:Յուրաքանչյուրիս հետ կարող է պատահել և 27,և մարտի 1,եթե ես ուզենամ իմ կամքը դրսևորել:
-Այնուամենայնիվ այդ էջի՞ն էլ պետք է անդրադառնալ:
-Չքննարկված հարցեր շատ կան:Արամը ճիշտ թիվն ասաց,120 մարդ ,որոնք պետք է հարցաքքնվեն,առ այսօր չեն հարաքննվել,միգուցե նրանք մի նոր բան ասեն:
-Ողբերգությունից հետո,այդ ժամանակվա նախագահը որոշել է ,որ դուք պետք է ընտրեք,որ քննիչը,դատախազը պետք է աշխատեն, կար իրենց նկատմամբ անվստահություն,թե իրենց տրված չէր այդ հնարավորությունը:Իսկապես այդպես է եղել և դուք եք որոշել ,ձեր կարծիքն է կարևոր եղել:
-Այստեղ հարցը հետևյալ ձևակերպենք :Նախագահը և վարչապետը որոշել են ,ով պետք է լինի երկրի դատախազ,նախարար,քննող, սա վարչապետ Արամ Սարգսյան և նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ընդհանուր որոշումն է եղել:
-Բայց առաջարկը եղե՞լ է ձեր ընտանիքի կողմից:
-Ոչ,նախ առաջինը եղել են կոնֆլիկտեր,Արամը ուրիշ մարդ է առաջարկել ,Ռոբերտը ուրիշ մարդ,որպեսզի գան ընդհանուր կոնսեսուսի,որոշել են վերջնական,ոչ ինձ ,ոչ քեզ,Արամ Սարգսյանը ներկայացնում է 3 անձ, Ռոբերտ Քոչարյանը ընտրում է 3-ից մեկին:
-Այնուամենայնիվ այդ ժամանակվա դատախազին հեռացնում են:
-Դատախազ նշանակվում է Բորիկ Նազարյանը,ում որ առաջարկել է Արամ Սարգսյանը:Առաջարկածների մեջ է եղել նաև նա,եղել է նաև 27-ի գործը քննող դատախազ,և գործի գլխավոր հետաքննող պարոն Ջհանգիրյանը,դուք սա ի նկատի ունե՞ք:Գլխավոր գելքը,որը քննում էր այդ գործը,Ջհանգիրյանն էր:Ես այն կարծիքին եմ,որ լիարժեք քննություն չի գնացել,Ջհանգիրյանը լիարժեք քննություն տարել է,բայց մնացածի պահով,որպեսզի քննությունը լիարժեք բոլորս տեղյակ լինենք,տեղյակ չենք:Ինքը՝Ջհանգիրյանը,մի քանի անգամ շեշետել է,որ բացահայտված,կամ բարձրաձայնված չէ,կամ բարձրաձայնված չէ իր կողմից:
Շարունակությունն ՝այստեղ
